عراقی‌ها راه آهن روسیه به ایران را دور زدند/ ماجرا چیست؟

روزنامه شرق: «مسیر توسعه» در عراق عراق در مراســمی از کریدور ترانزیتی مهمــی رونمایی کرد که یورونیوز آن را طرح بلندپروازانه عراق خطاب کرده و رویترز آن را پروژه عظیم خوانده است. رویترز نوشــت که دولت عراق از پروژه عظیم ۱۷ میلیارد دلاری برای ترانزیت کالا از طریق ترکیه به اتحادیه اروپا رونمایی کرد. این پروژه با توسعه خطوط آهن و جاده های ترانزیتی، بندر بزرگ فاو عراق در جنوب کشور را به زیرساخت های ترانزیتی ترکیه وصل خواهد کرد. هدف از راه اندازی این پروژه، کوتاه کردن مســیر ترانزیت کالا از کشــورهای آســیای شرقی به اروپاست که هم اکنون از مســیر دریایی بسیار طولانی و گذر از کانال سوئز منتقل می شود. فرحان الفرطوسی، مدیرعامل سازمان بنادر عراق، به رویترز گفته اســت پروژه ترانزیتی یادشده تنها برای انتقال کالا و مسافر نیست، بلکه باعث توسعه بخش گسترده ای از کشور خواهد شد. دولت عراق در نظر دارد قطارهای سریع السیر با سرعت ۳۰۰ کیلومتر بر ساعت را برای ترانزیت کالا و مسافر در این مسیر راه اندازی کند. فرطوســی همچنین گفته است که توسعه بندر فاو عراق هم اکنون به نیمه رسیده اســت و تا چند سال دیگر تکمیل می شــود. به گفته این مقام عراقی اگر این پروژه در اوایل ســال آینده میلادی آغاز شود، تا ۲۰۲۹ تکمیل خواهد شد. او در مراسم رونمایی از این پروژه تأکید کرد: «شاید عراق یک سال، دو سال یا حتی یک دهه یا دو دهه غایب بوده، اما باید روزی بازگردد و این روزها آغاز بازگشت عراق است». رویترز هم در روایتی اختصاصی از این مراســم نوشــت که بغداد روز شنبه از طرح بلندپروازانه ای پرده برداشــت که با توســعه زیرســاخت های جــاده ای و ریلی عراق، می تواند این کشــور را به کانون حمل ونقل منطقه ای تبدیــل و زمینه ارتباط اروپا را با کشورهای حوزه خلیج فارس و دیگر کشورهای خاورمیانه فراهم کند. این پروژه ۱۷ میلیارد دلاری به نام «مســیر توسعه» هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد و در صورت تکمیل نهایی، می تواند هزارو ۲۰۰ کیلومتر از مرز شــمالی با ترکیه تا خلیج فارس در جنوب عراق را به یکدیگر متصل کند. محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق، این پروژه را در جریان کنفرانسی با حضور نمایندگانی از وزارت راه و ترابری ایران، اردن، کویت، عمان، قطر، عربســتان ســعودی، ســوریه و امارات عربی متحده اعالم کرد. نخســت وزیر عراق تأکید کرد که «ما به این پروژه به عنوان ســتون اقتصاد پایدار بدون نفت نگاه می کنیم؛ ارتباطی که در خدمت همسایگان عراق و منطقه خواهد بود و به تالش ها برای ادغام اقتصادی کمک خواهد کرد». در حالی که این طرح کماکان نیازمند بحث های بیشتر است، یکی از اعضای کمیته حمل ونقــل پارلمان عراق در این کنفرانس گفت هر کشــوری کــه بخواهد «می تواند بخشــی از پروژه را پیــش ببرد». او همچنین افزود که این پــروژه می تواند ظرف مدت «سه تا پنج سال» تکمیل شود. یورونیوز همچنین نوشــته است که عراق نفت خیز، جنگ زده و درگیر فساد گسترده، از زیرساخت های فرســوده رنج می برد. جاده های آن در وضعیت اسفباری قرار دارند و جاده هایی که بغداد را به شــمال کشور متصل می کنند، از مناطقی عبور می کنند که باقی مانده گروه داعش همچنان به انجام حمالت پراکنده در محل ادامه می دهند. بازســازی شــبکه جــاده ای و ارتقــای زیرســاخت های ناکارآمد بــرق در عراق از اولویت های بغداد است. توســعه کریدور جاده ای و ریلی عراق این امکان را برای این کشــور فراهم می کند که از موقعیــت جغرافیایی خود با هــدف تبدیل عراق به مرکز حمل ونقل کاال و جابه جایی مســافران بین کشــورهای حاشــیه خلیج فارس، ترکیه و اروپا استفاده کند. هم اکنون اقداماتی در راســتای افزایش ظرفیت بندر تجاری فاو در ســواحل خلیج فارس آغاز شــده است. این پروژه ریلی در طول مسیر خود از شهرهای بزرگی همچون بصره، بغداد و موصل عبور خواهد کرد و تا مرز ترکیه حدود ۱۵ ایستگاه خواهد داشت. رویگردانی عراق از شراکت ترانزیتی با ایران رونمایی از پروژه ۱۷ میلیون دالری عراق در شــرایطی رخ می دهد که نیمه زمستان سال گذشته نشــریه الصباح عراق به نقل از جواد الشویلی، مدیر روابط عمومی شرکت راه آهن عراق خبر داده بود که «تخصیصات الزم برای ســاخت خط ریلی بندر بزرگ فاو به ترکیه در بودجه ۲۰۲۳ عراق در نظر گرفته شــده است و خط ریلی بندر فاو به ترکیه به طول دوهزار و ۲۰۰ کیلومتر، هم برای انتقال مســافر و هم انتقال کاال به زودی به کار گرفته می شــود. همچنین به موازات این مسیر، بزرگراهی برای تردد کامیون ها و نیز یک خط لوله گاز ساخته خواهد شد». او این پروژه را از مهم ترین پروژه های زیرساختی عراق خوانده بود که تأثیر چشمگیری بر اقتصاد این کشور می گذارد و عراق را به حلقه ارتباط میان آسیا و اروپا تبدیل می کند و همچنین از ترافیک جاده های بین شــهری عراق می کاهــد؛ چون بزرگراه کامیون های حامل بار از مسیر جاده بین المللی جدا می شود و از شهرهای عراق عبور نمی کند. الشــویلی، پیمانکار این پروژه را شرکت فرانســوی آلستوم معرفی کرد؛ در حالی که پیش از این یک شــرکت ایتالیایی مطالعات امکان ســنجی پروژه و مســیر مناسب برای اجرای آن را انجام داده بود. ایــن اتفاق در حالی رخ می دهد که طرح اتصال راه آهن ایران به عراق چیزی حدود ۲۰ ســال است که بر زمین مانده و در طول این دو دهه بارها اخباری مربوط به امضای تفاهم نامه بین دو کشــور رسانه ای شد، اما به جایی نرســید. در این میان ایران خطوط ریلــی خود را تا مرز عراق کشــیده و بارها به عراقی ها پیام داده که حاضر اســت برای احــداث خط ریلی در خاک عراق هم ســرمایه گذاری کند؛ ولی گویــا عراقی ها نه خود حاضر به اتصال راه آهن شــان به ریل ایران هستند و نه درخواست سرمایه گذاری ایران را می پذیرند. در دولت گذشــته مذاکرات برای احداث راه آهن شــلمچه- بصره شکل جدی تری به خود گرفت و وزارت راه و شهرســازی کار را به شــرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل ونقل ســپرد. قرار بر این شــد که با مشــارکت بنیاد مســتضعفان کار از سر گرفته شــود. پس از مدتی هیئت وزیران -در جلســه مورخ ۱۲ شهریور -۱۳۹۹ پیشنهاد تغییر سرمایه گذار برای قرارداد مشــارکت در اجرای پروژه راه آهن شلمچه-بصره را با هدف تســریع در آغاز عملیات اجرائی فرایند تأمین مالی پروژه به تصویب رســاند و شــرکت ارزش آفرینان فدک به عنوان ســرمایه گذار و تأمین کننده مالــی صد درصدی اجرای این پروژه جایگزین بنیاد مستضعفان شد؛ اما با تغییر دولت باز هم تغییراتی در مجریان این پروژه انجام شد، به طوری که با ابالغ وزیر راه، کار از شرکت ساخت دوباره گرفته شد و به شرکت راه آهن جمهوری اسالمی ایران واگذار شد و شرکت فدک هم از این پروژه حذف شــد. به عبارت دیگر در تمام این سال ها مسئوالن درگیر انتخاب مجری این پروژه بودند و پروژه مهم راه آهن شلمچه- بصره بین دستگاه های اجرائی پاس کاری شده است. رســتم قاسمی، وزیر سابق راه و شهرســازی، در سفر به عراق در دی ماه سال ۱۴۰۰ اعــالم کرد که توافق نامه با عراق این اســت که ما ظرف یک مــاه آینده عمال عملیات اجرائــی در بخش پل بیــن ایران و عراق را آغاز کنیم؛ اما همیــن که پای وزیر به ایران رســید، عراقی ها این موضوع را تکذیب کردند و ناصر الشــبلی وزیر حمل ونقل عراق ضمــن تکذیب این ادعای قاســمی اعالم کرد با یک شــرکت ایتالیایی برای توســعه طرح های ویژه ریلی از بندر فاو تا مرز عراق-ترکیه قرارداد امضا شده است. این در شرایطی است که اتصال راه آهن ایران و عراق می تواند ایران را از یک مسیر عربی به اروپا برساند؛ مسیر عراق، سوریه، لبنان و دریای مدیترانه. این مسیر می تواند مسیر جایگزین ایران برای اتصال به اروپا از طریق ترکیه یا جمهوری آذربایجان باشد امــا عراق تا امروز زیر بار اتصال راه آهن خود با خط ریلی ایران نرفته اســت؛ آن هم در شــرایطی که برای اتصال راه آهن ایران و عراق تنها به ۳۰ کیلومتر خط ریلی نیاز اســت؛ مسافتی که تقریبا معادل نیمی از مسافت تهران – کرج است و هزینه ای که برای این خط ریلی برآورد شده، بنا بر گفته حمید حسینی، دبیر اتاق ایران و عراق به «شرق» تنها ۲۵۰ میلیون دالر اســت، اما عراق مسیر پرهزینه ترکیه را انتخاب کرده و تصمیــم دارد با خط ریلی طوالنی، جنوبی ترین نقطه عراق را به شــمالی ترین آن وصل کند و از آنجا مجددا ده ها کیلومتر ریل گذاری انجام شــود تا به راه آهن ترکیه متصل شود. علــی ضیایی، کارشــناس صنعت حمل ونقل نیز پیش از این به «شــرق» گفته بود کــه به عقیده او پروژه راه آهن فــاو به ترکیه نباید احداث شــود. او تأکید کرده بود که «به نظر من این پروژه متعلق به خود عراقی ها نیســت و آمریکا و ترکیه آن را در دامن عراق گذاشــته اند. با این پروژه و البی ترکیه و آمریکا، عراق به مســیری شمال-جنوبی تبدیل می شود و جای ایران را می گیرد. در واقع با این پروژه رسما کریدور ایران دور زده می شود و این برخالف منافع ملی ماست».